Công nhân Công ty cổ phần Chế biến thủy sản XNK Kiên Cường (huyện Châu Thành, tỉnh Kiên Giang) chế biến thủy sản xuất khẩu.

Ảnh: TRẦN TUẤN

Tăng trưởng trong gian khó

Tính chung trong 5 tháng đầu năm, một số mặt hàng nông sản có kim ngạch xuất khẩu tăng là gạo, cà-phê và hạt điều. Trong đó đáng chú ý là mặt hàng gạo với khối lượng xuất khẩu đạt gần 2,9 triệu tấn, đạt 1,41 tỷ USD, tăng 5,1% về khối lượng và tăng 18,9% về giá trị so với cùng kỳ năm 2019. Riêng trong tháng 5-2020, xuất khẩu gạo tăng đến 47% về lượng và 55,3% về giá trị so với tháng 4. Ðáng chú ý, giá xuất khẩu gạo của Việt Nam trong tháng 5-2020 cũng tăng lên mức cao nhất trong nhiều năm qua với giá bình quân đạt 527 USD/tấn. Như vậy, trong 5 tháng đầu năm nay, giá gạo xuất khẩu đã tăng 13% so với cùng kỳ năm 2019, đạt bình quân 485 USD/tấn. Ðây là một điểm sáng trong bức tranh xuất khẩu nông sản của nước ta khi dịch Covid-19 vẫn diễn biến phức tạp tại nhiều quốc gia trên thế giới.

Ðối với mặt hàng trái cây, 5 tháng đầu năm kim ngạch xuất khẩu đạt 1,15 tỷ USD, giảm 21,4% so với cùng kỳ. Mức sụt giảm này có nguyên nhân lớn là do nhiều mặt hàng hoa quả tươi không thể xuất khẩu sang Trung Quốc vào thời điểm dịch Covid-19 bùng phát tại nước này. Sau đó, tiếp tục bị tắc nghẽn đường sang các thị trường Mỹ và châu Âu khi dịch lan rộng. Mặc dù đến thời điểm này, các mặt hàng trái cây vẫn chưa tìm lại được mức tăng trưởng tốt nhưng đang có nhiều tín hiệu cho thấy khả năng hồi phục. Mới đây nhất là những tin vui dồn dập đến với việc xuất khẩu quả vải tươi sang Mỹ, Ô-xtrây-li-a, Nhật Bản, Xin-ga-po… Tại các địa phương trồng vải chủ lực như Hải Dương, Bắc Giang, số lượng vải đủ tiêu chuẩn xuất khẩu sang các thị trường chất lượng cao khá lớn và đều có mã số vùng trồng được các quốc gia nhập khẩu chấp thuận. Riêng đối với Trung Quốc - một trong những thị trường lớn của quả vải từ trước tới nay, cũng đã được các địa phương lên kế hoạch chi tiết, tạo điều kiện thuận lợi nhất để xuất khẩu chính ngạch đồng thời bảo đảm an toàn trong phòng, chống dịch. Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Giang, Lại Thanh Sơn cho biết: Tỉnh đã chủ động, tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ các chuyên gia kiểm dịch thực vật, thương nhân, doanh nghiệp trong và ngoài nước đến khảo sát, tìm hiểu, ký kết hợp đồng chế biến và tiêu thụ vải thiều. Ðồng thời đôn đốc, hướng dẫn các đơn vị đã được Trung Quốc cấp mã số thực hiện tốt yêu cầu đóng gói để đẩy mạnh xuất khẩu vào thị trường này.

Ðối với mặt hàng thủy sản, đà sụt giảm cũng đã chững lại so với những tháng trước. Theo đó, tháng 5-2020, kim ngạch xuất khẩu đạt 570 triệu USD, giảm nhẹ 1,6% so với cùng kỳ. Mức giảm này được coi là khá thấp so với những tháng trước đó do xuất khẩu sang Trung Quốc tăng mạnh 20% trong tháng 5. Tính đến hết tháng 5, xuất khẩu sang Trung Quốc chỉ còn thấp hơn cùng kỳ năm ngoái khoảng 2%. Dự báo, đến cuối tháng 6, kim ngạch xuất khẩu sang thị trường này sẽ tương đương hoặc tăng nhẹ so với cùng kỳ năm 2019. Cùng với đó, xuất khẩu sang thị trường Nhật Bản tăng 9% trong tháng 5, sau khi tăng 16% trong tháng 4. Với đà tăng trưởng đó, Nhật Bản được nhận định sẽ là thị trường tiêu thụ thủy sản lớn nhất của Việt Nam trong năm 2020. Về khả năng tiến triển trong tình hình xuất khẩu thủy sản thời gian tới, Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) Trương Ðình Hòe cho biết: Nếu các thị trường Trung Quốc, Nhật Bản đang dần hồi phục thì thị trường Mỹ và châu Âu vẫn khó khôi phục lại mức tăng trưởng trong những tháng tới, đặc biệt là kim ngạch xuất khẩu mặt hàng cá tra đang giảm rất sâu tại thị trường châu Âu. Nguyên nhân vẫn là do dịch bệnh khiến hoạt động thương mại, vận tải, chuỗi cung ứng bị gián đoạn. Mặt khác, mức tiêu dùng bị thu hẹp, các hoạt động của nhà hàng, dịch vụ bị đình trệ tại nhiều quốc gia… kéo theo nhu cầu nhập khẩu cũng giảm đáng kể. Nếu dịch Covid-19 không được kiểm soát sớm thì nhiều mặt hàng thủy sản sẽ còn phải đối mặt với mức giảm sâu những tháng tiếp theo.

Tìm hướng phục hồi nhanh và mạnh

Tại nhiều hội nghị, cuộc họp về thúc đẩy xuất khẩu nông sản, Bộ trưởng NN và PTNT Nguyễn Xuân Cường đều nhấn mạnh vai trò của lương thực, thực phẩm trong thời điểm dịch Covid-19 còn diễn ra ở nhiều quốc gia trên thế giới cũng như nhu cầu về các mặt hàng này sẽ vẫn tăng trưởng bởi đây là hàng hóa thiết yếu. Chính vì vậy, các ngành hàng nông sản phải nắm lấy cơ hội trong thách thức để sớm khôi phục đà tăng trưởng xuất khẩu trên cơ sở đa dạng hóa các mặt hàng phù hợp với ý thức tiêu dùng mới của người dân mỗi quốc gia như tăng các sản phẩm đóng hộp, chế biến sâu thay vì các sản phẩm tươi, sống. Trước thực tế đó, gạo hiện đang là mặt hàng "sáng giá" cho sự bứt phá vào các tháng tiếp theo. Theo Cục Trồng trọt (Bộ NN và PTNT), với sản lượng lúa thu hoạch tại các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, vụ hè thu năm nay sẽ có khoảng từ 2,3 đến 2,5 triệu tấn gạo cho xuất khẩu với các chủng loại: gạo chất lượng cao hơn một triệu tấn; gạo thơm 580 nghìn tấn; gạo chất lượng trung bình 400 nghìn tấn; nếp và gạo hạt tròn 224 nghìn tấn. Phi-li-pin tiếp tục được dự báo sẽ đứng vị trí thứ nhất về thị trường xuất khẩu gạo của Việt Nam. Ngoài ra, các thị trường như Trung Quốc và In-đô-nê-xi-a cũng bắt đầu tăng mạnh lượng gạo nhập khẩu từ nước ta sau khi dịch bệnh đã có phần lắng xuống. Ðây chính là "cơ hội vàng" cho các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu gạo đẩy mạnh sản lượng xuất khẩu. Còn để tăng được giá trị xuất khẩu thì điều cần quan tâm nhất vẫn là bảo đảm chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm, có truy xuất nguồn gốc hạt gạo, đặc biệt tập trung xuất khẩu các loại gạo thuộc phân khúc chất lượng cao, gạo thơm, gạo đặc sản để có mức giá tốt.

Trong khi xuất khẩu gạo có nhiều khả quan thì thách thức lại đang đặt ra cho ngành hàng thủy sản. Hầu hết các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu thủy sản đều cho rằng, thời gian tới vẫn cần tính toán đến các phương án tập trung phát triển mạnh hơn nữa ở các thị trường đã kiểm soát được dịch bệnh để bù đắp cho sự sụt giảm còn tiếp tục xảy ra tại thị trường Mỹ và EU. Ðồng thời cơ cấu sản phẩm xuất khẩu cũng sẽ có sự thay đổi rõ nét theo hướng tăng cường sản phẩm đóng hộp, phù hợp với yêu cầu của người tiêu dùng về sự an toàn trong dịch bệnh. Riêng mặt hàng cá tra, theo dự báo, từ quý III-2020 mới có khả năng phục hồi hoàn toàn, nên giải pháp cần tập trung lúc này lại là phát triển thị trường trong nước để giảm áp lực tiêu thụ trong khi chờ đợi thời cơ đẩy mạnh xuất khẩu trở lại. Theo đó, doanh nghiệp cần phát triển thị trường gắn với xây dựng thương hiệu sản phẩm cá tra chất lượng cao, đổi mới hình thức thông tin về sản phẩm đến người tiêu dùng trong nước cũng như kết nối sâu hơn với các kênh tiêu thụ như trung tâm thương mại, siêu thị, chuỗi nhà hàng…

Riêng về mặt hàng trái cây, dù chưa đạt được mức tăng trưởng rõ nét thời gian qua nhưng lại đang có nhiều hy vọng trong thời gian tới nhờ vào sự khôi phục nhanh và mạnh về nhu cầu nhập khẩu từ phía Trung Quốc - một thị trường lớn của nhiều loại trái cây Việt Nam. Tuy nhiên, điều đáng lưu ý đối với ngành hàng này chính là việc khuyến khích doanh nghiệp thực hiện xuất khẩu chính ngạch; thực hiện nghiêm quy định về truy xuất nguồn gốc, kê khai vùng trồng, cơ sở đóng gói, ghi nhãn và đáp ứng các yêu cầu khác có liên quan đến chất lượng sản phẩm theo thỏa thuận với từng đối tác nhập khẩu.

Có thể thấy, sau những tháng đầu năm bị ảnh hưởng nặng nề từ dịch Covid-19, đến nay, các hoạt động xuất khẩu nông sản của nước ta đã và đang dần hồi phục ở một số thị trường trọng điểm và truyền thống. Gian nan và thách thức cho sáu tháng cuối năm vẫn còn rất lớn nhưng trong điều kiện nước ta đã cơ bản kiểm soát được dịch bệnh thì đây lại chính là cơ hội cho nông sản trong nước tạo dựng thêm lòng tin về chất lượng, an toàn vệ sinh thực phẩm, an toàn dịch bệnh đối với các nhà nhập khẩu trên thế giới.