Về cơ bản, khung khổ pháp lý cho quá trình tái cơ cấu DNNN đã được hoàn thiện, khắc phục được một số tồn tại, bất cập trong thời gian qua như:

Thứ nhất, đã phân định rõ hơn về quyền, trách nhiệm, nghĩa vụ của chủ sở hữu đối với DNNN, bao gồm các chủ thể là Chính phủ/Thủ tướng Chính phủ, bộ quản lý ngành, UBND cấp tỉnh; Tách biệt chức năng quản lý hành chính nhà nước và chức năng đại diện chủ sở hữu nhà nước tại DN; bảo đảm thực hiện có hiệu quả chức năng đại diện chủ sở hữu đối với DNNN (Nghị định 99/2012/ NĐ-CP).

Thứ hai, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát hoạt động sản xuất kinh doanh của DN (Nghị định 61/2013/NĐ-CP, Nghị định 71/2013/NĐ-CP, Nghị định 206/2013/NĐ-CP)

Thứ ba, có chế tài đồng bộ để buộc các DNNN phải thực hiện nghiêm chỉnh, đầy đủ trong việc quản lý, sử dụng vốn, tài sản để đầu tư sản xuất kinh doanh (Nghị định 71/2013/NĐ-CP).

Thứ tư, đã quy định rõ lương, thưởng của viên chức quản lý DN (Nghị định 50/2013/NĐ-CP, Nghị định 51/2013/NĐ-CP).

Thứ năm, đã xác định được lộ trình và đề ra các giải pháp thực hiện tái cơ cấu DNNN, trọng tâm là các tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước. Cụ thể: Quyết định 929/QĐ-TTg; Quyết định 37/2014/ QĐ-TTg ngày 18/6/2014 về ban hành tiêu chí, danh mục phân loại DNNN; Nghị quyết 15/NQ-CP ngày 06/3/2014 của Chính phủ về một số giải pháp đẩy mạnh CPH, thoái vốn nhà nước tại DN; Quyết định 51/2014/QĐ-TTg ngày 15/9/2014 về thoái vốn, bán cổ phần và đăng ký giao dịch, niêm yết trên thị trường chứng khoán của DNNN; Nghị định 69/2014/NĐ-CP ngày 15/7/2014 về tập đoàn kinh tế nhà nước và tổng công ty nhà nước; và các nghị định quy định về điều lệ tổ chức và hoạt động làm cơ sở pháp lý tổ chức thực hiện tái cơ cấu về quản trị một số tập đoàn, tổng công ty.

Thứ sáu, đã quy định rõ ràng và bổ sung các giải pháp khắc phục bất cập trong các hình thức sắp xếp, tái cơ cấu DNNN (Nghị định 189/2013/NĐ-CP, Nghị định 172/2013/NĐ-CP).

Tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý

Để tiếp tục thực hiện tái cơ cấu DNNN đạt mục tiêu đề ra trong giai đoạn tới, cần quyết liệt triển khai một số nhóm giải pháp sau.

Tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách về quản lý DNNN:

Một là, đổi mới cơ chế quản lý nhà nước đối với DNNN: (i) Thực hiện phân định rạch ròi chức năng quản lý nhà nước và chức năng thực hiện quyền sở hữu. Từ đó hoàn thiện cơ chế phân cấp thực hiện quyền, nghĩa vụ của chủ sở hữu nhà nước theo nguyên tắc có cơ quan đầu mối chịu trách nhiệm theo dõi, giám sát, tổng hợp tình hình hoạt động, quản lý, sử dụng vốn, tài sản nhà nước; phân tích, đánh giá hiệu quả sản xuất kinh doanh của DN việc chấp hành quy định pháp luật trong quản lý, điều hành DN của cán bộ quản lý DNNN; thực hiện đầy đủ quản lý DNNN theo nguyên tắc cơ chế thị trường để tạo lập môi trường cạnh tranh bình đẳng giữa các khu vực DN; (ii) Triển khai thực hiện Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại DN vừa được thông qua tại Kỳ họp thứ 8 Quốc hội khóa XIII. Đây cơ sở pháp lý quan trọng điều chỉnh bằng luật đối với các hoạt động đầu tư vốn của nhà nước, trong đó xác định rõ vốn nhà nước đầu tư trực tiếp vào DN và việc quản lý giám sát nguồn vốn này từ các cơ quan đại diện chủ sở hữu; đối với việc đầu tư và quản lý phần vốn ở các DN có vốn Nhà nước góp xuống các DN khác (DN cấp II) do các DN này thực hiện và không xác định là vốn nhà nước đầu tư xuống.

Hai là, tăng cường hoạt động giám sát: (i) Có cơ chế làm rõ trách nhiệm, nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân được giao thực hiện quyền, nghĩa vụ của chủ sở hữu; (ii) Hình thành cơ chế kiểm tra, giám sát, đánh giá hiệu quả hoạt động của các cơ quan thực hiện quyền, nghĩa vụ của chủ sở hữu nhà nước; (iii) Hoàn thiện cơ chế quản lý giám sát đối với DNNN trên cơ sở hoạt động kinh tế và thực hiện nhiệm vụ chính trị xã hội; (iv) Tăng cường vai trò của các trung tâm giao dịch chứng khoán trong việc giám sát và thúc đẩy quản trị công ty của DNNN; (vi) Ban hành quy chế kiểm toán nội bộ trong các tập đoàn, tổng công ty nhà nước; (vii) Tăng cường hoạt động thanh tra, kiểm tra, kiểm toán và minh bạch, công khai thông tin hoạt động của DNNN; phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan thanh tra, kiểm toán nhà nước để vừa đảm bảo sự chặt chẽ trong thực thi pháp luật vừa đảm bảo cho DN hoạt động không bị xáo trộn.

Ba là, hoàn thiện cơ chế tài chính đối với các tổ chức thực hiện cung ứng sản phẩm, dịch vụ công ích để đảm bảo cho người lao động trong các DN này có mức thu nhập hợp lý, DN có lãi nhằm thu hút DN thuộc các thành phần kinh tế tham gia.

Bốn là, tiếp tục đổi mới cơ chế quản lý tiền lương, tiền thưởng trong DNNN để thực sự tạo quyền chủ động cho các DNNN trong trả lương, thưởng gắn với năng suất lao động và hiệu quả sản xuất, kinh doanh, bảo đảm hài hòa lợi ích của Nhà nước, DN, người lao động, tạo điều kiện thu hút lao động có trình độ chuyên môn, kỹ thuật và đạo đức nghề nghiệp cao.

Đẩy mạnh sắp xếp và CPH DNNN:

Thứ nhất, tập trung đẩy mạnh thực hiện phương án sắp xếp, CPH giai đoạn 2012 – 2015 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt; tiếp tục thực hiện rà soát theo tiêu chí, danh mục phân loại DNNN mới ban hành kèm theo Quyết định số 37/2014/QĐ-TTg ngày 18/6/2014 của Thủ tướng Chính phủ để bổ sung phương án sắp xếp, CPH giai đoạn tới. Tổ chức rà soát và triển khai sắp xếp DNNN theo ngành, lĩnh vực không phân biệt cấp, cơ quan quản lý, trước mắt thực hiện đối với ngành công nghiệp, thương mại, giao thông, xây dựng.

Thứ hai, xem xét hướng dẫn tách bạch DN thực hiện nhiệm vụ công ích và sản xuất kinh doanh để đẩy nhanh tiến trình CPH các DNNN cung ứng sản phẩm dịch vụ công ích trong thời gian tới; ban hành cơ chế thực hiện CPH các đơn vị sự nghiệp có thu (bệnh viện, trường đào tạo nghề, viện nghiên cứu) của các tập đoàn, tổng công ty nhà nước tạo điều kiện thuận lợi trong quá trình xã hội hóa các hoạt động dịch vụ này.

Thứ ba, nghiên cứu sửa đổi, bổ sung quy định về giao, bán, chuyển giao DN phù hợp với Luật DN để tạo cơ sở pháp lý cho các bộ, ngành, địa phương, các tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước thực hiện sắp xếp lại các DN 100% vốn nhà nước theo phương án đã được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt.

Thứ tư, phát triển thị trường tài chính, đặc biệt là thị trường chứng khoán và thị trường mua bán nợ thúc đẩy CPH DNNN, tạo điều kiện cho DN tiếp cận và huy động vốn từ thị trường tài chính phục vụ cho tái cơ cấu vốn của DN, đồng thời có cơ chế thu hút các nhà đầu tư nước ngoài tham gia thị trường chứng khoán.

Thực hiện có hiệu quả đề án tái cơ cấu DNNN:

Một là, để quá trình tái cơ cấu DNNN đạt được hiệu quả, bên cạnh việc hoàn thiện cơ chế, chính sách cần xác định một số ưu tiên, trọng tâm, trọng điểm. Trong đó, cần xác định một số tập đoàn, tổng công ty nhà nước để thực hiện tái cơ cấu một cách quyết liệt triệt để. Bao gồm: Đẩy nhanh tiến độ thoái vốn đầu tư ngoài ngành kinh doanh chính, tổ chức sắp xếp và tái cấu trúc phù hợp với năng lực quản lý, giám sát và quản trị nâng cao năng lực quản trị DNNN theo hướng phù hợp với các nguyên tắc, thông lệ của thế giới. Đồng thời, gắn trách nhiệm của người đứng đầu với kết quả tổ chức thực hiện Đề án tái cơ cấu DN, nhằm đảm bảo hiệu quả và tiến độ.

Hai là, đẩy mạnh thực hiện tái cơ cấu DNNN theo ngành, lĩnh vực kinh doanh, không phân biệt cấp, cơ quan quan quản lý nhằm: Tạo lập môi trường cạnh tranh bình đẳng giữa các khu vực DN nhằm tạo áp lực làm cho các DNNN nâng cao hiệu quả, phát triển bền vững; minh bạch nghĩa vụ và trách nhiệm thực hiện có liên quan đến dịch vụ công của DNNN, công bố công khai và chi phí liên quan cần được chi trả minh bạch; bãi bỏ hoặc giảm thiểu việc Chính phủ bảo lĩnh tín dụng hoặc cho vay chỉ định đối với DNNN, tạo áp lực buộc tất cả DNNN phải huy động vốn qua cơ chế thị trường. Chính phủ chỉ hỗ trợ tín dụng cho những DNNN hoạt động cung cấp hàng hóa công cộng mà không thu hút được các thành phần kinh tế khác đầu tư hoặc thực hiện nhiệm vụ chính trị do Chính phủ giao; xóa bỏ ưu đãi cho DNNN trong tiếp cận các nguồn lực kinh tế, tiếp cận thông tin, đảm bảo cạnh tranh bình đẳng với các thành phần kinh tế khác.

Ba là, hoàn thiện cơ chế phân bổ và sử dụng hiệu quả đối với các khoản thu từ quá trình tái cơ cấu DNNN theo hướng ngoài việc phục vụ quá trình tái cơ cấu DNNN trong xử lý tồn tại tài chính, chi phí chuyển đổi, hỗ trợ lao động dôi dư... còn được sử dụng để đầu tư vào những công trình, dự án trọng điểm thuộc lĩnh vực an sinh xã hội...

Bốn là, hoàn thiện công tác và quy trình nhân sự trong DNNN, đặc biệt là đội ngũ cán bộ lãnh đạo DN, người đại diện vốn, kiểm soát viên. Về dài hạn, có thể nghiên cứu quy định yêu cầu phải có giám đốc độc lập trong DNNN nhằm đảm bảo tính chủ động, sáng tạo và hiệu quả trong hoạt động sản xuất kinh doanh, đồng thời tách bạch chức năng quản lý, giám sát nhà nước với chức năng sản xuất kinh doanh của DNNN.

Nguồn: Tạp chí Tài chính