Khác với những năm trước, hiện nay hầu như ít ai nhắc đến chuyện CPH, kể cả quan chức cũng như các doanh nghiệp. Lý do để không ai muốn nhắc tới nó là liên tục nhiều năm qua kết quả CPH đạt rất thấp so với kế hoạch đặt ra.

Gánh nặng còn lại

Số liệu mới nhất mà chúng tôi tổng hợp được cho thấy, tính đến hết năm 2008, cả nước đã sắp xếp lại được 5.414 doanh nghiệp trong tổng số khoảng 6.200 doanh nghiệp nhà nước (DNNN). Trong đó, CPH 3.836 doanh nghiệp và bộ phận doanh nghiệp (chiếm 70,8% tổng số doanh nghiệp đã sắp xếp).

Theo phương án đã được Thủ tướng Chính phủ duyệt thì giai đoại 2007-2010 cả nước cần sắp xếp 1.553 DNNN, trong đó 950 doanh nghiệp sẽ CPH. Theo số liệu của Bộ Tài chính, cả nước còn 1.192 DNNN vào cuối năm 2008. Mục tiêu mà Chính phủ đặt ra là chỉ giữ lại  700-800 DNNN sau năm 2010.

Nhưng cả năm 2007 chỉ sắp xếp được 271 doanh nghiệp trong số 550 doanh nghiệp theo kế hoạch, trong đó CPH được 116 doanh nghiệp. Năm 2008 chỉ sắp xếp được 119 doanh nghiệp, trong đó CPH chỉ đạt một phần tư kế hoạch với 74/262 doanh nghiệp.

Vậy, trong hai năm 2009 và 2010 sẽ phải CPH xong trên 750 doanh nghiệp nếu muốn hoàn thành kế hoạch. Điều này gần như bất khả thi.

Trong một báo cáo mới trình Chính phủ, Bộ Tài chính cho rằng nguyên nhân chính cản trở tiến trình CPH trong năm 2008 là do “tình hình nền kinh tế có nhiều khó khăn, thị trường chứng khoán có nhiều biến động nên hoạt động sắp xếp và CPH DNNN thời gian qua bị ảnh hưởng”.

Bế tắc?

Bộ Tài chính thừa nhận rằng tiến độ sắp xếp lại và CPH các tập đoàn, các doanh nghiệp quy mô lớn đã không hoàn thành kế hoạch do nhiều vấn đề mới phát sinh, chưa có hướng dẫn thực hiện. Ví dụ như việc tính giá trị thương hiệu, giá trị quyền sử dụng đất, vị trí địa lý và giá trị doanh nghiệp, việc lựa chọn nhà đầu tư chiến lược. Quá trình triển khai những việc trên còn lúng túng, cần phải xin ý kiến của nhiều cơ quan liên quan trước khi quyết định, mất nhiều thời gian và công sức.

Công tác chuẩn bị CPH ở một số đơn vị chưa tốt, dẫn tới việc các tổng công ty thực hiện CPH trong khi nhiều đơn vị thành viên chưa CPH. Việc chỉ đạo CPH chưa kiên quyết, mang tính hình thức và chưa tạo sự nhất trí cao trong ban lãnh đạo và người lao động, dẫn tới khiếu kiện ở nhiều nơi.

Khiếm khuyết khác là tình trạng nhiều doanh nghiệp chưa chủ động xử lý những tồn tại về tài chính, lao động dôi dư theo chế độ, dẫn đến những rắc rối kéo dài khi tiến hành CPH, đặc biệt là công nợ khó đòi. Bên cạnh đó, các cơ quan tư vấn CPH trong nước còn thiếu kinh nghiệm và trình độ, đặc biệt việc tư vấn phát hành cổ phần quy mô lớn, tư vấn lựa chọn nhà đầu tư chiến lược, tư vấn xử lý những vấn đề tài chính… còn nhiều hạn chế. Trong khi đó, các cơ quan tư vấn nước ngoài hoạt động ở Việt Nam chưa nhiều dẫn đến công tác tư vấn cũng lúng túng, bị kéo dài.

Trong năm 2008, việc thực hiện CPH gắn liền với niêm yết trên thị trường chứng khoán (TTCK) gần như bị làm lơ, bỏ lửng. Việc thực hiện quyền đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước tại các tập đoàn, tổng công ty còn phân tán, vẫn còn sự can thiệp mệnh lệnh hành chính trong quá trình CPH, ảnh hưởng đến việc thực hiện quyền cổ đông của Nhà nước tại các đơn vị này.

Một quan chức Bộ Tài chính cho biết vẫn còn không ít lãnh đạo DNNN có tư tưởng băn khoăn về CPH. Họ e ngại làm thất thoát tài sản nhà nước, hoặc bị hình sự hóa khi nảy sinh vướng mắc trong quá trình CPH.

Có nên đặt lại mục tiêu?

“Tôi có cảm giác chúng ta đang tập trung lo những vấn đề “nước sôi lửa bỏng” nên tiến độ CPH chưa được chú trọng đúng mức”, Tiến sĩ kinh tế Vũ Đình Ánh nói với TBKTSG.

Điều đầu tiên, theo ông Ánh là nên tách câu chuyện diễn biến của TTCK hiện nay ra khỏi CPH. TTCK chỉ là yếu tố phụ trợ, nếu TTCK thăng hoa thì CPH tốt hơn và ngược lại, nhưng không có nghĩa chỉ số chứng khoán suy giảm thì không thể CPH. CPH quan trọng ở giai đoạn xây dựng kế hoạch và mục đích cuối cùng là đổi mới cơ cấu và phương thức quản trị doanh nghiệp chứ không phải để bán cổ phần được giá. Trong bối cảnh hiện nay mà vẫn muốn CPH có thặng dư vốn nhiều là không thể, trong khi chúng ta vẫn rất cần thêm nhiều hàng hóa tốt cho TTCK.

Vẫn theo ông Ánh, CPH không nhất thiết phải gắn với niêm yết, dù thời gian qua chúng ta đã đặt ra tiêu chí này. Nên nhìn nhận lại vấn đề này khi thị trường đã thay đổi, không phải tất cả các doanh nghiệp CPH đều phải niêm yết và cũng không nên nặng về mục tiêu tăng thu cho ngân sách.

“Giả định chỉ số chứng khoán còn thấp trong thời gian dài thì chương trình CPH cũng phải giậm chân tại chỗ một thời gian dài tương ứng sao? Chiến lược CPH của chúng ta là dài hạn, nên không  thể bị ảnh hưởng quá mức bởi những yếu tố suy giảm có tính ngắn hạn của TTCK”, ông Ánh khẳng định.

Liên quan đến vấn đề này, Hiệp hội các nhà đầu tư tài chính VAFI mới đây gửi một đề xuất tới các cơ quan quản lý cho rằng cần phải thay đổi các mục tiêu về CPH DNNN. Không đặt mục tiêu IPO với việc phát hành số lượng lớn cổ phần ra bên ngoài cho công chúng và nhà đầu tư chiến lược. Cũng chưa cần thiết phải đặt mục tiêu bán ngay cổ phần cho nhà đầu tư chiến lược, mà tiến trình này có thể giải quyết sau CPH.

Trước mắt, doanh nghiệp chuyển đổi chỉ cần phát hành một lượng nhỏ cổ phần ra bên ngoài nhằm chuyển đổi DNNN, nhất là những doanh nghiệp lớn thành công ty cổ phần với mục tiêu cơ bản là chuyển đổi phương thức quản trị doanh nghiệp.

Theo hiệp hội này, chính sách CPH hiện hành đưa ra nhiều mục tiêu CPH DNNN như: thay đổi cơ chế quản lý, huy động vốn, tìm kiếm đối tác chiến lược, tạo hàng hóa cho TTCK… “Chúng ta không thể cùng một lúc đạt được ngay các mục tiêu này. Nếu chúng ta chỉ đặt mục tiêu ưu tiên là hoàn thành thủ tục chuyển đổi công ty nhà nước thành công ty cổ phần mà Nhà nước tạm thời nắm cổ phần đa số thì những mục tiêu quan trọng khác sẽ được giải quyết nhanh, một thời gian ngắn sau CPH.

Bên cạnh việc hoàn thiện hệ thống cơ chế chính sách về CPH, để đẩy nhanh tiến trình này, Chính phủ có thể linh hoạt trong việc lựa chọn phương thức bán cổ phần theo hướng có thể đấu giá hoặc thỏa thuận hoặc bảo lãnh phát hành, bán cổ phần cho các nhà đầu tư chiến lược trước để thực hiện cơ cấu lại doanh nghiệp, nâng cao hiệu quả hoạt động và năng lực quản trị, sau đó mới chuyển doanh nghiệp sang hoạt động dưới hình thức cổ phần, tiếp đến mới tiến hành đấu giá công khai ra công chúng.

Nguồn: TBKT SG