Một trong những lý do thúc đẩy việc thành lập các tập đoàn kinh tế nhà nước (TĐKTNN) ở nước ta là sử dụng lợi thế kinh tế theo quy mô của TĐKTNN để đạt được hiệu quả cao hơn, sức cạnh tranh tốt hơn. Mục tiêu này được thể hiện trong nhiều nghị quyết của Đảng về đổi mới doanh nghiệp nhà nước (DNNN) và trong các văn bản quy phạm pháp luật của Nhà nước về thí điểm thành lập TĐKTNN và trong điều lệ của các TĐKTNN.

Sau một tuần nóng với các kết luận thanh tra đối với một số tập đoàn kinh tế nhà nước, trong tuần này, câu chuyện về tái cấu trúc sẽ trở thành tâm điểm khi Ủy ban Thường vụ Quốc hội sẽ có buổi làm việc, cho ý kiến về Đề án Tái cơ cấu nền kinh tế gắn với chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng nâng cao hiệu quả, năng suất và năng lực cạnh tranh.

Trong nền kinh tế thị trường, doanh nhân là người có vai trò quyết định sự phát triển sản xuất kinh doanh, nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế, góp phần quan trọng tạo việc làm và đóng góp cho ngân sách nhà nước, đồng thời tham gia phát triển văn hoá, xã hội. Vai trò của đội ngũ doanh nhân còn gắn liền với vai trò của đội ngũ DN ở nước ta.

Khu vực kinh tế tư nhân là nhân tố quyết định cho sự phát triển kinh tế, đóng vai trò quan trọng trên bình diện xã hội, chính trị, góp phần hình thành một xã hội công dân, qua đó, người dân có được vị thế kinh tế xã hội độc lập hơn và có điều kiện phát huy khả năng trong môi trường cạnh tranh lành mạnh. Tại Việt Nam, khu vực kinh tế tư nhân đã trải qua nhiều biến động trong suốt hai thập niên qua. Kể từ khi nhà nước từ bỏ vai trò độc quyền hoạt động kinh tế và công nhận thành phần kinh tế tư nhân, khu vực này không ngừng lớn mạnh. Có thể nói, sự phát triển của khu vực kinh tế tư nhân cùng với chính sách mở cửa mậu dịch đã trở thành nhân tố chính dẫn đến sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế Việt Nam.

Thành công của đổi mới kinh tế nói chung và tái cơ cấu kinh tế nói riêng sẽ phụ thuộc đáng kể vào tái cơ cấu và đổi mới khu vực doanh nghiệp Nhà nước. Bài viết này xin đề cập một số vấn đề và kiến nghị một số giải pháp tiếp tục đổi mới để nâng cao năng suất, hiệu quả và năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp Nhà nước; và các giải pháp này cần thực hiện ít nhất trong 5 năm 2011-2015.

Nhiều nghiên cứu và thực tế đã chỉ ra rằng chính các Doanh nghiệp nhỏ và vừa là một động lực quan trọng thúc đẩy phát triển và đổi mới kinh tế - xã hội. Sự xuất hiện của các Doanh nghiệp nhỏ và vừa đã thực sự định nghĩa lại những mảng thị trường hoàn toàn mới, khởi đầu cho những làn sóng sáng tạo - đổi mới không ngừng không chỉ cho quốc gia mà cả thế giới.

Luật Doanh nghiệp 1999 và 2005 được ban hành đã tạo nên những cú hích lớn cho sự phát triển bùng nổ của các doanh nghiệp khu vực kinh tế tư nhân trong thập niên vừa qua. Sự lớn mạnh của khu vực tư nhân có thể được thấy rất rõ qua số lượng doanh nghiệp ngày càng tăng và những đóng góp của khu vực này vào nền kinh tế quốc dân. Sự phát triển về số lượng của khu vực doanh nghiệp này là điều dễ dàng nhận thấy. Sau 10 năm thi hành Luật Doanh nghiệp, việc đánh giá lại chất lượng của sự tăng trưởng về số lượng này cũng như chất lượng hoạt động của chính các doanh nghiệp tư nhân là điều cần thiết.

Về phương diện nguồn gốc, từ những nghiên cứu về thực tiễn hình thành, phát triển của kinh tế cổ phần trên thế giới, có thể suy ra rằng: Kinh tế cổ phần là sản phẩm tất yếu của tiến trình xã hội hóa sở hữu tư nhân dưới tác động của sự phát triển lực lượng sản xuất và cơ chế thị trường. Kinh tế thị trường càng phát triển, quá trình xã hội hóa càng diễn ra mạnh mẽ. Chính sự tác động đó làm cho những hình thức sở hữu thuần túy dần biến thành những hình thái phủ định chính bản thân nó thông qua sự vận động bên trong quan hệ sở hữu đó dưới sự tác động của lực lượng sản xuất.

Luật Doanh nghiệp 2005 quy định các công ty nhà nước phải chuyển đổi sang Luật Doanh nghiệp trước ngày 1/7/2010. Quy định này xuất phát từ chủ trương của Nghị quyết Hội nghị Trung ương 3 khoá IX là “chuyển các doanh nghiệp mà Nhà nước giữ 100% vốn sang hình thức công ty TNHH một chủ sở hữu là Nhà nước...” và Hội nghị Trung ương 9 Khóa IX “khẩn trương chuyển các doanh nghiệp mà Nhà nước giữ 100% vốn sang hoạt động theo chế độ công ty TNHH một thành viên”. Thời điểm 1/7/2010 đã qua, nhưng không ít vấn đề vẫn đang tồn tại và tiếp tục phát sinh, kể cả nhận thức về việc chuyển đổi này.