Quá trình tham vấn quốc tế về xây dựng hệ thống an sinh xã hội VN đã bắt đầu bằng một hội thảo quốc tế do Liên hợp quốc, Viện KHXH và Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội VN tổ chức hôm nay, 30/11.

An sinh xã hội bao gồm trợ cấp giáo dục, phúc lợi xã hội, lương hưu và trợ cấp y tế...

Đã đến lúc phải cải cách hệ thống an sinh xã hội

Vốn đã làm về an sinh xã hội từ rất lâu, khi mà vấn đề này chưa trở thành trào lưu trên thế giới, nhưng giờ đây, khi VN đã gia nhập WTO và hướng tới địa vị một nước có thu nhập bậc trung thì việc phải tu duy lại phương pháp tiếp cận an sinh xã hội là điều cần thiết. 

Là thành viên WTO, đời sống người dân sẽ chịu những tác động đáng kể, do vậy, "chính sách xã hội cần thay đổi theo xu thế tăng trưởng kinh tế và hiện đại hoá.

Khi hội nhập làm nảy sinh những rủi ro về kinh tế thì Chính phủ cần đánh giá kỹ tác động của hệ thống an sinh xã hội hiện tại và nghiên cứu những cơ hội mới cho việc cải tiến những chính sách này", ông John Hendra, Điều phối viên Liên Hợp quốc tại Việt Nam nhận xét.

"Đã đến lúc Việt Nam cần đầu tư vào một hệ thống an sinh xã hội (ASXH) hiện đại và có tính chất lồng ghép, cấp tiến. Về trung hạn, Việt Nam cần áp dụng một cơ chế an sinh xã hội mang tính hiện đại và toàn diện để giúp người dân đối phó với rủi ro và tránh bị tái nghèo", ông John Hendra nói.

Minh chứng về mô hình ASXH hiện tại ở Việt Nam, GS. Trịnh Duy Luân, Viện trưởng Viện Xã hội học, Viện KHXH Việt Nam ví hệ thống ASXH Việt Nam với hình ảnh một người cố gắng chống giữ ngôi nhà tranh của mình trước và trong khi cơn bão tấn công bằng cách dùng tạm những vật liệu sẵn có, loay hoay chống đỡ từng góc nhà tuỳ theo hướng tấn công của bão... Còn mô hình hiện đại, theo ông, là ngôi nhà vững chãi, được thiết kế sẵn những hệ thống chống bão hiện đại và người ở được trang bị kỹ năng để vận hành các trang bị này. 

Hệ thống ASXH Việt Nam cần được xây dựng trên ba nguyên tắc cơ bản: Một là, giải quyết được những vấn đề trong giai đoạn chuyển đổi của Việt Nam, mang tính kế thừa và phát triển. Hai là, phải mang tính xã hội. Ba là, đảm bảo độ an toàn và có yếu tố bền vững. 

"Hệ thống phải thúc đẩy có hiệu quả nền kinh tế thị trường, giảm tối đa rủi ro trong quá trình phát triển kinh tế thị trường do những khuyết tất, biến dạng, đáp ứng mục tiêu tăng trưởng kinh tế gắn với xoá đói giảm nghèo và gắn với từng bước phát triển của Việt Nam", GS. Đỗ Hoài Nam, Chủ tịch Viện Khoa học xã hội Việt Nam nói.

Những cải cách chính sách bước đầu

Thể hiện quyết tâm của phía Việt Nam trong nỗ lực cải cách, Bộ trưởng LĐTB& XH Nguyễn Thị Hằng nói Quốc hội đã giao Chính phủ phê chuẩn các mục tiêu phát triển của Việt Nam, theo đó, nâng tỷ lệ giảm nghèo hàng năm từ 2% hiện nay lên 3%. Năm 2007, Quốc hội cũng sẽ thông qua Luật Bảo hiểm xã hội mới được trình cuối năm nay.

Bà cũng nói cơ hội tất nhiên sẽ lớn với người lao động khi Việt Nam hội nhập nhưng để giảm tối đa những thách thức, bảo vệ quyền lợi người lao động thì cần đẩy mạnh thực thi các chính sách tạo việc làm thông qua khuyến khích doanh nghiệp phát triển, khuyến khích đầu tư nước ngoài vào Việt Nam. Điều này sẽ giúp cho người lao động có thêm cơ hội.

Ngoài ra, cần tăng cường đầu tư cho nông nghiệp, nông thôn và nông dân, nhất là về cơ sở hạ tầng, vật chất kỹ thuật, đường sá, cầu cống, giống cây con... "Đây là nội dung trọng tâm trong thời gian tới", bà nhấn mạnh..

Cần tạo khung pháp lý hoàn chỉnh ở Luật và Bộ Luật liên quan đến vấn đề an sinh xã hội, không dừng ở mức pháp lệnh như hiện nay. Về vấn đề này, bà cho biết Bộ vừa được Quốc hội cho phép thông qua Luật BHXH vào năm 2007, trong đó, quy định ba hình thức bảo hiểm là bảo hiểm bắt buộc, bảo hiểm tự nguyện và bảo hiểm thất nghiệp. 

Sẽ có an sinh xã hội cho người nông dân

Hội nhập, đối tượng chịu tác động lớn nhất sẽ là nông dân, trong khi đó, theo GS. Trịnh Duy Luân, VN vẫn chưa có bất kỳ cơ chế bảo đảm an sinh nào cho nông dân.

Ông cũng nêu một thực tế ở Việt Nam là vẫn có những người được hưởng chế độ an sinh xã hội là người có thu nhập cao, trong khi cơ hội hưởng lợi từ hệ thống này của những người nghèo rất hạn chế.

Ông Luân lý giải một trong những nguyên nhân của tình trạng này chính là hạn chế trong cơ chế lan toả, phân phối an sinh xã hội chưa cấp tiến. "Nhiệm vụ của chúng tôi là nghiên cứu để xác định các nhóm mục tiêu cần ưu tiên trong chính sách an sinh xã hội. Nông dân là một trong những đối tượng cần được quan tâm và chắc chắn họ sẽ có chế độ an sinh xã hội", ông nhấn mạnh.

Người giàu đang hưởng an sinh xã hội gấp 6 lần người nghèo

Theo nghiên cứu của nhóm các nhà khoa học thuộc Trung tâm Phân tích chính sách xã hội, ĐH Bath, Anh, về chính sách an sinh xã hội của Việt Nam, tỷ lệ nghèo có thể tăng 4,6% nếu không có khoản trợ cấp an sinh xã hội. Đây là con số tác động cụ thể nhất được tuyên bố trong nghiên cứu với độ chắc chắn và tin cậy cao.

Cũng theo nghiên cứu này, xét về tỷ lệ được hưởng an sinh xã hội ở nhóm 20% dân số giàu nhất trong xã hội Việt Nam cao gấp 6 lần nhóm người nghèo. Và nhóm liền kề nhóm giàu gấp 4 lần nhóm người nghèo. Mức hưởng an sinh xã hội của nhóm người có thu nhập cao rất lớn trong khi người có thu nhập thấp, ở nông thôn, miền núi chiếm tỷ lệ rất hạn chế.

Trong các khoản thu nhập từ an sinh xã hội ở Việt Nam năm 2004, bảo hiểm xã hội - lương hưu chiếm 61,8%, trợ cấp y tế 22,6%, chi phí phúc lợi 9,2%, trợ cấp giáo dục 4,8% và bảo hiểm xã hội cho người đang làm việc là 1,6%.

Bản báo cáo đánh giá, trợ cấp giáo dục và phúc lợi xã hội cao nhất ở những nhóm nghèo nhất. Với lương hưu thì ngược lại. Trợ cấp y tế đồng đều ở tất cả các nhóm.

Phương Loan

Nguồn: vietnammet.vn, ngày 30/11/2006